ลักษณะวัดถ้ำผาจมนั้น ตั้งอยู่ในหุบเขาและอยู่ในแนวนอนเทือกเขาเขาลูกนี้เป็นรูปผู้หญิงนอนหงายสยายผมไปทางประเทศพม่า ฉะนั้น วัดถ้ำผาจมจึงอยู่ปลายผม เมื่อมองไปทางทิศตะวันออกจะเห็นพระธาตุดอยเวา ซึ่งอยู่ห่างออกไปประมาณหนึ่งกิโลเมตร และจะเห็นเทือกเขาเป็นคุ้งมังกรสวยงามมาก สถานที่ ที่วัดถ้ำผาจมตั้งอยู่นั้น เป็นช่วงปากของมังกร มีธรรมชาติรอบบริเวณวัดสวยงาม สงบ ข้าพเจ้าผู้เรียบเรียง ได้เคยไปประเทศอินเดียเมื่อขึ้นไปบนภูเขาคิชณกูฎ มองลงมายังกรุงราชคฤห์เก่า จะเห็นเป็นแงซึ่งมีภูเขาห้าลูกล้อมรอบ วายงามมาก
วัดถ้ำผาจมก็มีลักษณะคล้าย ๆ กันผู้ที่เคยบูรณะวัดถ้ำผาจมสมัยที่ผ่านมาข้าพเจ้าได้ถามญาติโยมคนเฒ่าคนแก่ ท่านได้เล่าให้ฟังว่า องค์พระเจดีย์ในถ้ำนั้น พ่อนายบุญยืนศรีสมุทร์เป็นผู้นำคณะศรัทธาญติโยมมาก่อสร้างไว้เป็นเวลากี่ปีนั้นข้าพเจ้าก็จำไม่ได้ในถ้ำมีพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ซึ่งประชาชนมาเคารพบูชามากมาย ได้แก่พระยืนสององค์พระไสยาสน์หนึ่งองค์และพระหลวงพ่อสายรุ่งอีกองค์หนึ่งเป็นพระที่สวยงามมากเป็นพึ่งทางใจของประชาชนซึ่งเข้าไปกราบไหว้สักการบูชาตลอดเวลา ถ้ำข้างในเข้าไปอีก มีหลวงพ่อทองทิพย์  ชื่อของหลวงพ่อในถ้ำนี้เป็นชื่อที่คนถิ่นนั้นเรียกกันติดปากมาช้านานแล้ว ในถ้ำบรรจุคนได้ประมาณ ๒๐๐ กว่าคน แต่ทางด้านหลังของหลวงพ่อทองทิพย์นั้นมีถ้ำลึกลงไป เป็นถ้ำที่กว้างใหญ่มาก สามารถบรรจุคนได้ถึงสามพันหรือสี่พันหรือทีเดียว ถ้ำนี้อยู่ลึกจากปากถ้ำลงไปประมาณ ๑๐๐ กว่าเมตร ยาวไปทางประเทศพม่าลอดใต้แม่น้ำสายไปทะลุขึ้นถ้ำผาปูนทางฝั่งพม่า ซึ่งห่างจากถ้ำผาจมไปประมาณ ๑,๕๐๐ เมตร ทั้งนี้จากคำบอกเล่าของพระตา (ผู้เป็นผ้าขาว) เป็นชาวจีนฮ่อและเคยได้มาทำความเจริญให้แก่วัดถ้ำผาจมพอสมควร) ซึ่งได้ลงไปในถ้ำและไปโผล่ขึ้นที่ถ้ำผาปานดังกล่าวมีญาติโยมที่เคยได้ไปกราบนมันการหลวงพ่ออุตตะมะซึ่งอยู่ที่อำเภอสังขละ จังหวัดกาญจนบุรีเล่าว่า หลวงพ่อได้ปรารภให้ญาติโยมฟังว่าถ้ำผาจมที่อยู่ที่อำเภอแม่สายนั้น เป็นถ้ำที่มหัศจรรย์มาก คือ คือ ถ้ำนี้จะลึกเข้าไปถึงเมืองหาสาวดีในประเทศพม่า  นี่เป็นคำพูดที่ญาติโยมได้ยินจากหลวงพ่ออุตตมะสำหรับข้าพเจ้านั้น ได้ฟังจากโยมเที่ยงเสกกระโก ว่าโยมเคยได้มาช่วยกันปิดถ้ำนี้ไว้ สาเหตุที่ทำให้ต้องปิดไว้นั้นเพราะเคยมีหนุ่มสาวสองคู่คงไปในถ้ำเสร็จแล้วหายไปเลยไม่กลับขึ้นมาอีกมีอยู่ที่เคยนั่งสมาธิเห็นว่าใต้ถ้ำนั้นเป็นสระใหญ่สวยงามมากและยังเห็นหนุ่มสาวสองคู่นั้นยืนอยู่ริมของสระด้านละคู่สมัยที่ข้าพเจ้ามาอยู่นี้ ในวันพระจะได้ยินเสียงสวดมนต์ในช่วงเวลาตั้งแต่ ๑.๐๐ น. เป็นต้นไป สำหรับในระยะเข้าพรรษานั้น แม้แต่กลางวันก็จะได้ยินเสียงสวดมนต์เสมอ และถ้ำแห่งนี้ กล่าวกันว่า เป็นที่อยู่ของพญานาค ๒ ตัวด้วย

พิพิธภัณฑ์พระธาตุ - สถานที่ศึกษา
สิ่งที่น่าสนใจในวัดถ้ำผาจมได้แก่ พิพิธภัณฑ์พระธาตุ ซึ่งได้รวบรวมพระบรมสารีริกธาตุ พระธาตุ อัฐิ เกศา และสิ่งที่เกี่ยวเนื่องด้วยครูบาอาจารย์องค์ต่างๆทั่วประเทศไทย นอกจากนี้ยังมีปูชนียวัตถุที่สำคัญภายในวัด ได้แก่ หลวงพ่อสายรุ้ง หลวงพ่อทองทิพย์ ซึ่งประดิษฐานภายในถ้ำผาจม เป็นต้น นอกจากนี้ ยังมีการจัดแสดงเครื่องปั้นดินเผาโบราณในยุคต่าง ๆ ภายในโถงชั้น 3 อาคารปฏิบัติธรรมด้วย

รูปภาพเพิ่มเติมตามลิงค์นี้

http://www.chiangraifocus.com/forums/index.php?topic=4965.0